Barbórka, zwana inaczej Dniem Górnika, to jak sama nazwa wskazuje, święto górników obchodzone 4 grudnia, w dniu św. Barbary z Nikomedii, patronki dobrej śmierci i trudnej pracy. Dla górników nie jest to jednak dzień wolny od jakichkolwiek obowiązków. Jak nakazuje tradycja, należy uczcić ten szczególny czas w określony sposób.
Geneza Barbórki
Trudno jednoznacznie określić etymologię Barbórki. Pewnych wskazówek możemy doszukiwać się studiując historię patronki górników, trudnej pracy i dobrej śmierci – św. Barbary. Wedle legend, kobieta ta żyła na przełomie III i IV wieku. Urodzona na terenie dzisiejszego Libanu, pochodząca z pogańskiej rodziny Barbara, przeżyła w życiu wiele. Kluczową częścią jej historii jest wyjazd z rodzimego regionu do Nikomedii – starożytnego miasta, położonego na terenie dzisiejszej Turcji.
Zobacz także:
Kobieta poza pobieraniem nauki postanowiła również przyjąć tam chrześcijaństwo, co niestety nie spodobało się jej ojcu. Mężczyzna miał ponoć donieść na nią władzom cesarstwa rzymskiego, które wówczas prześladowało chrześcijan. Kobietę niedługo później schwytano i zamknięto w wieży. Gorliwej chrześcijance objawił się tam anioł.
Wedle niektórych podań, z jego pomocą kobiecie udało się zbiec z więzienia i ukryć w skalnej szczelinie. Inne legendy głoszą, że lita skała rozstąpiła się przed Barbarą, dając jej schronienie. Niektóre wersje historii życia św. Barbary przedstawiają inne zakończenie tej historii. Głoszą, że św. Barbara została skazana na śmierć przez ścięcie mieczem, jednakże w trakcie wykonywania egzekucji w kata trafił piorun, co wyjaśnia, dlaczego św. Barbara uznawana jest również za patronkę niespodziewanej śmierci.
Jak górnicy obchodzą Barbórkę?
Barbórka obchodzona jest przez górników od XIX wieku. Tradycja nakazuje, aby w ten szczególny dzień udać się na poranną mszę świętą w kościele lub w cechowni, czyli pomieszczeniu w kopalni, gdzie górnicy zbierają się przed zjazdem pod ziemię. Po mszy następuje uroczysta procesja ulicami miast, w akompaniamencie m.in. górniczego hymnu wykonywanego przez orkiestrę. Warto zaznaczyć, że jedna z najsłynniejszych w Polsce „parad” górniczych odbywa się w Katowicach, a jej trasa przebiega przez osiedle Nikiszowiec.
Dla uczestników wydarzenia poza tradycyjnym wydźwiękiem uroczystości jest to również interesujące przeżycie estetyczne. Górnicy bowiem udają się na Barbórkę ubrani w tradycyjne mundury z charakterystycznymi nakryciami głowy o nazwie czako. Tradycja górniczych mundurów jest paradoksalnie jeszcze starsza od samego święta. Zwyczaj ten wprowadzono na Górnym Śląsku w XVIII wieku, a wzór samych mundurów pochodzi z niemieckiego Zagłębia Ruhry.
Barbórka z zakrapianym finałem. Parę słów o karczmach piwnych
W latach 80’ Barbórka nabrała nieco bardziej społecznego charakteru. Święto o religijnym i rodzinnym nacechowaniu stało się okazją do hucznego świętowania. Tak też powstał zwyczaj karczmy piwnej, gdzie zapraszani byli górnicy wraz z rodzinami, ale także górnicy emeryci i osoby związane z przemysłem wydobywczym.
Tradycja nakazuje, aby podzielić zebranych na dwa stoły – stare i młode strzechy – ze względu na wiek. Podczas biesiady nie może zabraknąć śpiewania pieśni górniczych, opowiadania dowcipów i historii z kopalni, czy szczypty rywalizacji. Młode i stare strzechy rywalizują pod względem m.in. kompletności ubioru. Jego niekompletność karana jest zakuciem w dyby albo wypiciem piwa z solą.
Karczmy piwne to jednak coś więcej niż radosna biesiada. Zwyczaj nakazuje, aby podczas spotkania przyjąć do zawodu młodych górników poprzez skok przez skórę, czy pasowanie przez „Lisa Majora” – zasłużonego górnika, z przypiętą lisię kitą, stanowiącą ważny symbol dla górników.
Ciekawostki o Barbórce
Na koniec pozostawiliśmy dla was garść ciekawostek o Barbórce. Chociaż praca górników wciąż przez wielu uważana jest za profesję wyłącznie męską, w zawodzie tym nie brakuje kobiet. Mało tego, od lat 90’ organizowane są nawet barbórkowe imprezy dla kobiet, tzw. combry babskie. Przy okazji, czy wiedzieliście, że Barbórkę świętują nie tylko górnicy? To także święto geologów i pracowników specjalizujących się w poszukiwaniu paliw kopalnych.
