Młodzieżowe słowotwórstwo nie jest znakiem obecnych czasów. Prawie dorośli posługują się znanym wyłącznie sobie językiem od dawien. Młodzieżowy slang jako taki sięga czasów języka wagantów, czyli wędrownych studentów, którzy od XIII wieku przemierzali gościńce Europy w poszukiwaniu wiedzy. Dzisiaj słowa, które upodobała sobie młodzież, są przedmiotem szerokiej dyskusji. Od kilku lat wybierane jest przecież Młodzieżowe Słowo Roku i z każdą edycją zaskakuje zestawieniem nietypowych wyrazów, których rozgryzienie wymaga użycia słownika. W czasach PRL plebiscytów nie urządzano, ale młodzieżowe słowotwórstwo miało się doskonale, zwłaszcza że w sposób żartobliwy i ironiczny opisywało rzeczywistość spowitą wszechobecną propagandą. Jakich zatem słów używała młodzież w PRL-u?
Młodzieżowy slang PRL. Tak mówiono kilkadziesiąt lat temu
Kiedy myślimy o PRL-u, przychodzą nam na myśl kartki na mięso, kolejki po wszystko i w najlepszym przypadku wyjazdy na wczasy do Bułgarii. Ale tamten świat miał też swoją unikalną subkulturę, a w niej język, który młodzież tworzyła i kultywowała w swoim gronie. Był to czas, kiedy o wolność wyrazu i przestrzeń na własny styl trzeba było walczyć, choćby poprzez oryginalne słowa i wyrażenia. Oto młodzieżowy slang PRL:
Zobacz także:
- amerykan – papieros marki amerykańskiej, np. Marlboro, Pall Mall, Camel czy Winston,
- arbajtować – pracować,
- artycha – człowiek o dobrych manierach,
- blagować – kłamać, wymyślać bzdury,
- cwaja – dwójka, w PRL-u najniższa ocena w szkole,
- cykoria – strach, obawy,
- drętwa gadka – nudna, niezrozumiała wypowiedź,
- dynia – głowa,
- eka – róg ulicy, grupka młodzieży wystająca na tymże rogu,
- fanga – mocny cios,
- fetniacha – odważny człowiek,
- głodne kawały – bzdury,
- kumać – rozumieć,
- lejba – lekcja w szkole lub lekcje do odrobienia w domu,
- ligować – przechwalać się,
- obcyndalać się – nie przykładać się, działać bez przekonania.
- oklep – pobicie,
- palić gumę – uciekać, panicznie uciekać,
- piła – wymagająca nauczycielka,
- rentgen – przeszukanie przez nauczyciela rzeczy ucznia,
- ryło – twarz,
- spiec raka – zarumienić się,
- spadochroniarz – starszy uczeń, który trafił do nowej klasy, zostając na drugi rok,
- splewić się – ośmieszyć się, skompromitować,
- syfon – krwawienie z nosa na skutek urazu,
- za cienki w uszach – za słaby, bez szans, mięczak.
Młodzieżowe Słowo Roku, czyli jak rozmawia ze sobą młodzież
Plebiscyt na Młodzieżowe Słowo Roku organizowany jest od 2016 r. przez Wydawnictwo Naukowe PWN. Celem konkursu jest wyłonienie słowa lub wyrażenia, które najlepiej oddaje sposób komunikacji młodych ludzi w danym roku, a także pokazuje, jakie wyrazy są najczęściej używane i w jaki sposób kształtuje się język współczesnej młodzieży. W plebiscycie głosują zarówno młodzi ludzie, jak i internauci, którzy zgłaszają swoje propozycje. Wybór odbywa się na podstawie liczby zgłoszeń, a ostateczna decyzja należy do jury złożonego z językoznawców. Konkurs cieszy się dużą popularnością i co roku przyciąga uwagę mediów oraz osób interesujących się językiem.
Plebiscyt ten nie tylko pokazuje zmieniające się trendy językowe, ale także ujawnia wpływ internetu, mediów społecznościowych oraz globalizacji na język polski. Wśród zwycięskich słów były takie, które na trwałe weszły do języka codziennego. Oto przykłady słów, które zwyciężały w plebiscycie Młodzieżowe Słowo Roku w poprzednich edycjach:
- 2016 – sztos (słowo oznacza coś świetnego, niesamowitego lub coś, co robi ogromne wrażenie),
- 2017 – xd (wyrażenie graficzne, używane w komunikacji internetowej jako emotikon wyrażający śmiech lub coś zabawnego),
- 2018 – dzban (obelga lub określenie kogoś, kto zachowuje się głupio. Stało się popularne m.in. za sprawą memów internetowych),
- 2019 – alternatywka (określenie dziewczyny, która wyróżnia się alternatywnym stylem, często związanym z subkulturami),
- 2020 – plebiscyt nie został rozstrzygnięty, jury uznało najczęściej zgłaszane słowa za „wulgarne, wyśmiewające konkretne osoby, poglądy, postawy lub płeć”,
- 2021 – śpiulkolot (żartobliwe określenie na łóżko lub miejsce do spania. Popularność zyskało przez swoje zabawne, onomatopeiczne brzmienie),
- 2022 – essa (słowo wyrażające luz, radość, coś, co mówi się z przekąsem lub dla podkreślenia pozytywnego nastawienia),
- 2023 – rel (wyrażenie poczucia utożsamienia, zgody, potwierdzenia we własnym doświadczeniu),
- 2024 – Młodzieżowe Słowo Roku jeszcze nie zostało wybrane.
